«هنر کهنه‌نشدنی»؛ دیدار سالیانه شاعران با رهبر انقلاب چه تأثیری بر شعر امروز گذاشته است؟

به گزارش  راهبرد معاصر ، نیمه ماه مبارک رمضان برای هر شاعر انقلابی یادآور لحظات خوشی است که بسیاری آن را چشیده‌اند و بسیاری دیگر در آرزوی درک آن هستند. حضور رهبر معظم انقلاب میان شاعران و اهل قلم، مربوط و محدود به سال‌های اخیر نیست، ایشان به‌روایت خود شاعرانی چون اخوان ثالث و امیری فیروزکوهی، پای ثابت برخی از انجمن‌ها در مشهد و بعد در تهران بودند. دیدار شاعران با ایشان در دوره ریاست جمهوری و در زمان رهبری نیز ادامه داشت و مشغله‌ها مانع برگزاری این نوع جلسات نشده است. استمرار این نوع جلسات پیام‌های دیگری غیر از ادب‌دوستی رهبر معظم انقلاب دارد و آن اهتمام ویژه ایشان به شعر به‌عنوان یک میراث ملی و استفاده از تمامی ظرفیت‌های ادبی کشور در مقوله شعر انقلاب و متعهد است.

در دوره رهبری ایشان طبق سنتی چندساله شاعران در نیمه ماه مبارک گرد هم آمده و برخی از آنها تازه‌ترین سروده‌های خود را در محضر رهبر انقلاب قرائت کرده و در نهایت، سخنان رهبر معظم انقلاب درباره شعر و جریان‌های ادبی در کشور حسن ختام مجلس است. یکی از نکات مهم در این دیدار، محک شعر امروز با نگاهی نقادانه و فارغ از تعارفات و «به‌به» و «چه‌چه»هایی است که آفت این روزهای جلسات نقد به شمار می‌‌‌آید. جلسات نیمه ماه مبارک رمضان به دلیل حضور شاعران از طیف‌های مختلف، حضور کارشناسان ادبی که سال‌هاست با ادبیات کلاسیک و نو فارسی انس گرفته و شاعران جوان و تازه نفس، محفلی با حضور شاعران از اقشار مختلف و گوناگون است که می‌تواند بیان‌کننده جریان شعر امروز باشد. از این رو، بسیاری بر این باورند که جلسات نیمه رمضان، بزرگترین و مهمترین جلسات ادبی پس از انقلاب اسلامی است که بسیاری از جریان‌های شعری در برهه‌های مختلف، الهام‌گرفته از تذکرات و بیانات رهبر انقلاب در این جلسات است. نمونه‌ای از این جریان‌های شعری را می‌توان در شعر مقاومت دید که در سال‌های گذشته تلاش کرده تا هم‌پای اتفاقات جهان اسلام حرکت کرده و بی‌تفاوت از رخدادهای مهم روز نگذرد. طی سال‌های گذشته و از دل این دیدارها، چهره‌های جوانی به جامعه شعری ایران معرفی شدند که توانستند شعر را از فضای خمود و تنهایی شاعر خارج کرده و با در نظر گرفتن افق‌های گسترده‌تر، فضای نویی را به روی حیات ادبی کشور بگشایند.

از سوی دیگر، در روزگاری که توجه عمده مخاطبان به سمت هنرهای دیجیتال است و شعر به عنوان هنری مکتوب، کم‌کم جای خود را به هنر و ابزارهای جدید می‌دهد، نگاه رهبر معظم انقلاب درباب شعر همواره دلگرم‌کننده اهالی این هنر بوده است. فاطمه نانی‌زاد، از شاعران جوانی است که در این جلسات حضور دارد. او در این رابطه می‌گوید: من چند جلسه‌ای توفیق حضور در این جلسات را داشتم و به محضر رهبر معظم انقلاب رسیده‌ایم و در این مدت، یک جلسه شعرخوانی نیز داشتم. اینکه شما در برابر بالاترین و عالی‌ترین مقام مملکت نشسته‌ و شعر می‌خوانید و می‌بینید ایشان چقدر در حیطه ادبیات آشنا هستند و نظر دارند، آنقدر لذت‌بخش است که قابل وصف نیست. یادم هست سالی که در محضر ایشان شعر خواندم، به لطف خدا، هر بیتی که می‌خواندم با واکنش ایشان مواجه می‌شدم و هر بیتی که به همراه «طیب الله» و «احسنت» ایشان می‌خواندم، احساس می‌کردم که یک قدم جلوتر می‌روم و این تحسین ایشان برای من ایجاد انگیزه می‌کرد.

جلسات شعر نیمه‌ رمضان انگیزه‌بخش است

او ادامه می‌دهد: احساس می‌کنم باید بعد از آن جلسه‌ای که در بیت حضور دارم، تلاش مضاعفی داشته باشم و نباید متوقف شوم. به نظرم باید شاعری که در این جلسات هست، باید تا آنجا پیش رود که بتواند نسبت به رسالتی که به عنوان یک شاعر برعهده دارد و از سوی دیگر، منویات ایشان در این رابطه، پاسخگو باشد. در مجموع باید بگویم که وقتی آنچه را که ماحصل این سال‌های تلاشت بوده در قالب شعر در محضر رهبر انقلاب می خوانی و در حقیقت درس پس می‌دهی، برای شاعر مسئولیت‌آور است که حالا که ماحصل تلاش‌ها را ارائه کردی، از این به بعد هم نباید متوقف شوی.

پاسداری از میراث ادبی

اهمیت شعر بر تمام کسانی که در حوزه فکر و هنر فعال‌اند، آشکار است، اما متأسفانه شعر را باید یکی از مظلوم‌ترین هنرهای کشور به شمار آورد که گاه در غوغای رسانه‌ای و گاه در غفلت مسئولان به دست فراموشی گذاشته می‌شود. شعر هویت ایران و جزوی از تمدن ایران است،‌ اما در سال‌های اخیر با بی‌توجهی، به گوشه‌ای رانده شده است. برخی مانند اسماعیل امینی، شاعر و استاد دانشگاه، بر این باور هستند که جلسات نیمه رمضان این موضوع مهم را گوشزد و یادآوری می‌کند که شعر، جزوی جداناپذیر از فرهنگ و تمدن ایران است. او در این‌باره می‌گوید: موضوع شعر، طرفدار داشتن یا نداشتن نیست. موضوع این است که شعر با بنیان‌های فرهنگی ما و با میراث ما به لحاظ اعتقادی و تجربی سر و کار دارد. کاری که این دیدار انجام می‌دهد این است که اولا توجه عمومی  را به اهمیت شعر جلب می کند. یعنی اینکه، این هنر تفننی نیست و هنری در کنار هنرهای دیگر نیست و با آن‌ها فرق دارد. شعر، هنری برای انتقال تجربه‌ها و مباحث فرهنگی به نسل‌های بعدی است.
 
هنر کهنه‌نشدنی

حضور شاعرانی از کشورهای مختلف طی از جمله ویژگی‌های دیدارهای رمضان در سال‌های اخیر است؛ شاعرانی که یا فارسی زبان مادری‌شان است یا به دلایل مختلف به این زبان انس داشته و به این زبان شعر می‌گویند. جلسات نیمه رمضان در سال‌های گذشته چهره‌های جدیدی از این دسته از شاعران را به جامعه فارسی‌زبان معرفی کرد؛ شاعرانی که با اندیشه خود را در جان قند پارسی ریخته و حلوای قندی تقدیم فارسی‌زبانان کرده‌اند که شعرشان به چندبار شنیدن می‌ارزد. در واقع می‌توان گفت که یکی از ثمرات جلسات نیمه رمضان، روشن نگاه داشتن چراغ شعر و زبان فارسی در جوامعی است که شاید سال‌هاست فارسی گفتن و خواندن در آنجا به فراموشی گذاشته شده و یادآوری این نکته است که همچنان شعر، «هنر بسیار فاخر و مهم و کهنه‌نشدنی در تاریخ است». طی سال‌های اخیر شاعرانی از هندوستان،‌ افغانستان، تاجیکستان، پاکستان، ترکیه، اوکراین و ... حضور داشتند که هریک بر روشنایی شعر فارسی افزوده‌اند.

تأثیر جلسات نیمه رمضان بر شعر کشورهای فارسی‌زبان

محمدکاظم کاظمی، شاعر و پژوهشگر افغانستانی، در این‌باره می‌گوید: مهمترین تأثیر این جلسات در خود جامعه فارسی‌زبان کشورهاست‌، به‌نوعی که بین فارسی‌زبانان ارتباطی ایجاد می‌کند، رفت و آمد آغاز می‌شود،‌ این جلسات ایجاد همدلی می‌کند و نوعی احساس مثبت به جمهوری اسلامی ایران در منطقه ایجاد می‌کند. بسیاری از شاعران جوان با این دیدارها شناخته شده‌اند و بعد آثار شاخص‌تری از خود منتشر کرده‌اند،‌ از همین رو بوده که ما تلاش داشتیم تا از چهره‌های متنوع شعر افغانستان در این دیدارها حضور داشته باشند‌، حتی چند باری که به بنده پیشنهاد کردند شعرخوانی داشته باشم،‌ مقاومت کرده و نوبت را به شاعران جوان افغانستان سپرده‌ام تا چهره شعر افغانستان در جامعه ایران تک‌صدایی نباشد.

او ادامه می‌دهد: این دیدارها همچنان که بین شاعران ایران جریان‌ساز است، در شاعران افغانستان هم جریان‌ساز است،‌ اما نباید انکار کنیم که جامعه شعری افغانستان به هر حال یک‌دست نیست و در افغانستان با توجه به تعدد اقوام، قبایل و گرایش‌های سیاسی و مذاهب مختلف و به‌خصوص تأثیری که کشورهای خارجی بر مردم افغانستان دارند.

فرزندان زمانه خود

حسین آکین،‌ شاعر و روزنامه‌نگاری ترکیه‌ای، نیز در این‌باره به تسنیم می‌گوید: شعر آخرین تحفه‌ انسان به جهان قبل از رفتنش از دنیاست. شعر باعث اتحاد و نوعی برادری و شناخت از همدیگر می‌شود. ما شاعران نیز فرزندان زمانه خود هستیم، اتفاقات منطقه و جهان اطراف خود را می‌بینیم، درک می‌کنیم و به آن واکنش نشان می‌دهیم. در جلسات نیمه رمضان انسانیت معنای دیگری می‌یابد. رهبر انقلاب به واسطه شناختی که از انسان، انسانیت و ارتباط انسانیت با شعر دارند، در این جلسه حاضر می‌شوند. در واقع جمعی که انتخاب می‌شوند و به دیدار ایشان می‌روند، بازنمودی از فضای انسانی میان رهبری یک جامعه با شاعران آن مملکت است. به طوری که نکات رهبر معظم انقلاب قوت قلبی برای شاعران است.

او با بیان اینکه همه چیز اقتصاد نیست، همه چیز سیاست نیست، اصل انسانیت است، می‌افزاید: انسانیت با شعر گره خورده است و با این گفتمان‌ها و فضاها، انسانیت معنای دیگری می‌یابد. نگاه رهبر انقلاب به شعر را نگاهی روشنفکرانه می‌بینم. ارتباط بین شعر و انسانیت، شعر و اجتماع و شعر با یک رهبر انقلابی در این جلسات تعریف می‌شود. نظرات و اشراف ایشان به حوزه ادبیات و شعر و اهداف آنها نسبت به وضعیت روز جامعه و همانندسازی این اهداف برای ما بسیار اهمیت دارد. رهبر انقلاب خود شاعر هستند، از این رو شعر را  می‌شناسند و از ظرایف آن مطلع‌اند.

شعر باید زنده باشد

در کنار حلقه ادبی شاعران فارسی‌زبان، در سال‌های اخیر شاهد شکل‌گیری حلقه‌ای قوی از ادبیات مقاومت در ایران و کشورهای جهان اسلام هستیم؛ حلقه‌ای که برآمده از بیانات و تذکرات رهبر معظم انقلاب در دیدارهای سال‌های گذشته و با توجه به اتفاقات مهم در جهان اسلام است. ایشان در دیدارهای مختلف شاعران را به سرودن و تبیین ارزش‌های مقاومت اسلامی در قامت شعر، تشویق کردند. هرچند شعر مقاومت در ایران پس از انقلاب اسلامی شکل جدی گرفت، اما پس از اتمام جنگ تحمیلی، توجه به این مفاهیم و موضوعات کم‌کم جای خود را به موضوعات دیگر داد. توجه ایشان به مقاومت اسلامی، تولد دوباره شعر مقاومت را رقم  زد؛ جریانی که امروز نه تنها در ایران که در کشورهای اسلامی نیز تقویت شده و می‌توان از آن با عنوان حلقه ادبیات مقاومت یاد کرد.

رهبر معظم انقلاب در دیدارهای سال‌های گذشته چه با تشویق و چه با توصیه این موضوع مهم را به شاعران یادآوری کردند که «شعر باید زنده باشد و نسبت به مسائل جاری و نیازهای کشور موضع داشته باشد» و یا جای دیگر فرموددند: «حوادث سوریه و مدافعان حرم و قضایای مهم عراق درخور سرودن صدها و هزاران شعر است» و شاعران را دعوت کردند تا با پرداختن به این مسائل، به این موضوع بپردازدند که «چگونه «عراقِ صدّام» به «عراقِ شهید حکیم» تبدیل شد». نتیجه این راهنمایی‌ها، انتشار سروده‌های متعدد به زبان‌های فارسی و عربی در ایران و کشورهای جهان اسلام است که با در نظر گرفتن اقتضائات روز، تلاش کردند تا شعری جاندار خلق کنند. شعر مقاومت امروز بیش از هر زمان دیگری، درختی است استوار که بیشترین ثمره آن، عشق است، عشق به مفاهیم اسلامی که گاه به دست زمان یا جور زمانه دستخوش فراموشی شده است.

نکته‌های فراموش شده

با تمام این ویژگی‌ها، به نظر می‌رسد در کنار تأثیرات مثبتی که این جلسات بر جریان شعر امروز داشته و دارد، نکاتی مغفول مانده است. رهبر معظم انقلاب هرساله در دیدارهای متعدد، نکاتی را درباب شعر امروز متذکر می‌شوند اما به نظر می‌رسد که بخشی از موضوعاتی که مطرح شده چندان اجرایی نشده است. از جمله این موضوعات، می‌‌توان به شعر کودک و نوجوان اشاره کرد. ایشان بارها در دیدارهای متعدد، بر توجه بر این حوزه شعر تأکید کرده و شاعران را دعوت به سرودن در مفاهیم «حکمت اسلامی» و «حکمت سیاسی» کرده‌اند و تأکید دارند شاعرانی که زبان رسایی دارند، حکمت‌های ایرانی اسلامی را وارد شعر کودک و نوجوان کنند. اما جریان ادبیات کودک و نوجوان امروز نشان می‌دهد که شعر کودک، حاشیه شعر امروز قرار دارد. گذشته از این، وجود ترجمه‌های متعدد رمق آثار بومی را گرفته است.

توجه به احوال شخصیت‌های ملی از دیگر موضوعاتی است که ایشان در دیدارهای اخیر با شاعران به آن توصیه کرده‌اند؛ موضوعی که هرچند تلاش شده تا با برگزاری جشنواره‌های متعدد تا حدودی خلأها و ضعف‌های این حوزه برطرف شود، اما هنوز به نتیجه کامل نرسیده است.

امسال نیز شاعرانی از ایران و کشورهای فارسی‌زبان همزمان با نیمه ماه مبارک رمضان، به دیدار رهبر معظم انقلاب می‌روند. گفته می‌شود که در این دوره نیز بیش از 25 شاعر، سروده‌های خود را قرائت می‌کنند. برای انتخاب این سروده‌ها، 15 هزار قطعه شعر مورد بررسی قرار گرفته و تلاش شده تا سروده‌های منتخب، بیان‌کننده جریان شعر امروز کشور باشد.

منبع : تسنیم